Коца – љубовта на Карев умрела со неговиот свршенички прстен на раката

Свршеницата на претседателот на Крушевската Република умрела две години по неговото убиство, а била погребана во дворот на црквата „Свети Ѓорѓи“ во Струга

Големата љубов на претседателот на Крушевската Република, Никола Карев, и учителката Коца Тасева-Хаџова била кратка, но бурна и трагична, какво што било и времето во кое се случила – Илинденското востание и Крушевската Република. Во џебот на палтото на војводата Карев дента кога бил убиен, пред сто и девет години, кај селото Рајчани, Кочанско, аскерот ја нашол фотографијата на неговата свршеница. Таа фотографија, всушност единствената фотографија на Коца, била објавена во турските весници неколку дена подоцна, заедно со информацијата за убиството на Карев. Пред да биде отстапен на Архивот на Македонија, еден примерок од тој весник долго време се чувал во домот на семејството Кареви во Крушево.

Скршена од поразот на востанието, учителката Коца Тасова-Хаџова, по задушувањето на Илинденското востание и пропаста на Крушевската Република, со свршеничкиот прстен на раката и големата златна меџидија зашиена во работ на фустанот заминала од Крушево за Костур, а следната година се вратила во својот роден град Струга. По разделбата со својот свршеник во 1903 година во Крушево, двајцата веќе никогаш не се виделе. Умрела во 1907 година, две години по убиството на Карев. Прстенот и златната меџидија, подарок од Карев, заедно со личните предмети и облека на Коца по нејзината смрт долго се чувале во домот на Хаџови во Струга. Многу години подоцна свршеничкиот прстен и меџидијата како семејно наследство ги зела Даница, помладата сестра на Коца Хаџова, а другите лични предмети и облека останале кај постарата сестра Ленка.

Пред неколку години, при последниот разговор со неа, тогаш осумдесет и двегодишната Вера Кумбароска од Струга сѐ уште живо се сеќаваше на времето кога во 1939 година, на нецели 16 години, се омажила за Димитар Кумбароски, син на најстарата сестра на Коца Тасова-Хаџова. Нејзината свекрва умрела во 1947 година, но во тие осум години, колку што живееле заедно, речиси немало ден Ленка да не ја спомне својата покојна сестра. Од неа Вера дознала за свршеничкиот прстен, но и за знамето на Крушевската Република, извезено со косата на Коца. Знамето што сама го извезла, Коца го донела од Костур во Струга, и до 1917 година било скриено во црквата „Свети Ѓорѓи“.

Во 1917 година Ѓорѓи и Сотир Чакарови, бегајќи заедно со Бугарите, со себе во Софија го однеле и знамето: „Во 1984 година, преку врски на наши роднини во Софија, успеав да го видам знамето со свои очи. Се растреперив и не можев да ги сопрам солзите кога ја допрев косата на тетка ми Коца. Да не го однеле Чакаровци во Софија, тоа знаме денес можеби ќе беше во некој наш музеј. На Музејот на Крушевската Република, на пример, јас му предадов повеќе предмети на Коца, меѓу кои и пелерина, полче (блуза), бојче (здолниште) и друго. Се разбира, сето тоа го предадов без никаков надомест. Дома зачував само еден нејзин фустан, пелерина и шеширче со фарош, со мрежа за над очите. Тоа е тежок фустан од црна свила, од кребањо, купен во Солун во почетокот на минатиот век. Фустанот е со пласрон, кој паѓа над градите и е сошиен по врвна мода во тоа време. Со тој фустан тетка Коца се свршила со Никола“, се сеќаваше Кумбароска.

Според неа, фустанот, стар сто години, не беше само големо национално богатство туку и нејзина приватна реликвија. Самата ни кажуваше дека често го вади од орманот, го закачува во собата и со часови го гледа замислувајќи ја неа. Гледајќи го фустанот, можела да замисли дека Коца била многу лична, стројна и висока жена; вистинска убавица. Оттука претпоставуваше дека со Никола Карев биле прекрасен пар, зашто читала дека и тој бил убавец. За жал, неговиот свршенички прстен и златната меџидија, според Кумбароска, ги собрала од куќата на своите родители најмалата сестра на Коца, Даница, која исто така била учителка. Подоцна таа прстенот и меџидијата ѝ ги подарила на сопругата на својот син Боро, всушност на снаата Љупка Чакар, правник во пензија. Прстенот бил од старо злато, тежок и уникатен, со изгравиран лик на војвода, веројатно на Никола Карев. Златната меџидија била направена од пет златни турски лири. Старицата се надеваше дека Боро и Љупка Чакар би можеле да го дадат барем свршеничкиот прстен за музеј, зашто тој е дел од македонската историја, а не само приватно богатство.

 Во него била облечена дента кога била прогласена Крушевската Република, но во него била облечена и на скромната свршувачка со Никола Карев. 

Според сеќавањата сочувани во семејството, Коца била погребана со големи почести од граѓаните на Струга во дворот на црквата „Свети Ѓорѓи“, веднаш зад олтарот. Подоцна гробот бил преместен, но и покрај тоа Ленка, најстарата сестра на Коца, секој Велигден оставала црвено јајце токму на тоа место, зад олтарот на црквата.

Целата сторија на Нова Македонија