Збигњев Бжежински е познат американски политички научник и владин претставник, автор на глобалната стратегија на анти-комунизмот, теоријата на технотроната ера и концепт на новиот тип на американската хегемонија.
Од 1997 година до 1981 година, Бжежински беше во тимот на претседателот Џими Картер и се смета за еден од бранителите на политиката на „јастребите“. Главните политички настан во текот на неговиот мандат беше нормализирање на односите со Кина, потпишување на START 2, губењето на Иран, почетокот на демократските реформи во Источна Европа, акцентирање на човековите права во надворешната политика на САД и воена поддршка на авганистанските муџахедини.
Денес Бжежински е консултант во Центарот за стратегиски и меѓународни студии и професор за американската надворешна политика на Универзитетот за современи меѓународни истражувања Џон Хопкинс во Вашингтон. Тој е исто така член и на Советот на директори на на националната поддршка за демократија и член на организацијата на „Фридом хаус“.
Дали сегашната криза го менува светот?
-Несомнено. Живееме во век, кога се менува нешто принципиелно.
Во ова столетие или оваа година?
Во една година не. Но, во овој век – секако. Важно е дека се наближува крајот на доминацијата на Западот во светот, кој веќе трае 500 до 600 години. Сега светот во политичка смисла се разбуди. Поголемиот дел од човештвото не се занимавало, ниту пак било заинтересирано за политиката, се до Француската револуција, која ги разбуди политичките фигури и националните чуства во Европа. Потоа тоа се прошири практично над цел свет, кој во последната половина од минатото столетие стана политички свесно.
Ваквата свест, стана доста разновидна и се поактивна, а во се поголема мера таа настанува од фрустрации, несигурност, незадоволство и чувство на неправда. Овие негативни чуства се насочени главно кон Запад, особено кон САД, кои во голема мера е совеста на светот, а во последната деценија станаа објект на општа омраза. Тоа е многу опасно: Доколку сега Америка ја загуби водечката улога во светот, ниедна друга држава не би можела да го завземе нејзиното место. Кога работев во Белата куќа, најголемата опасност доаѓаше од заканите за започнување на нуклеарната војна. Ние тоа секојдневно го имавме на ум. За 28 мунути може да се развие криза, која за шест часа би можела да усмрти помеѓу 80 до 120 милиони луѓе.
Во моментов ваква опасност не постои. Но, постои несигурност во стабилноста на светот, односно во политчиките сили и улогата на Западот. Голем дел од тој политички освестен свет, негативно ја оценува улогата на Западот. Колонијализмот, империјализмот, експлоатацијата, ова се основните компоненти на историски личности кои доминираат во светот.
Овој процес се зголемува од 60-те години
Деколонизацијата е изградена во голема мера на растечката омраза на „белиот човек“. Сепак ширењето на антисемитизам беше ограничено поради рамнотежата на моќта во корист на Западот. Сега тоа се менува. Уделот на светскиот БДП на Западот радикално се намалува. Се менува културата и воениот баланс.
Можно ли е да доживееме промена на овие улоги?
-Воената рамнотежа се менува најбавно. Воениот буџет на САД е поголем од сите други земји заедно.
Времето е нешто кое што Америка може да си го дозволи?
-Супериорноста е голема и таа ќе трае уште многу долго. Америка не е загрозена од некаква внатрешна војна. Но, притоа и се закануваат мали ситни војни, кои ги чинат премногу скапо во финансиски и морален поглед. Тоа ја слабее Америка и ја менува ситуацијата. Тоа е еволуцијата на историскиот процес.
Како ќе се одвива овој процес?
-Многу зависи од тоа дали Обама ќе успее да ја промени улогата на Америка во светот и дали Европска Унија и понатаму ќе продолжи со обединувањето или ќе се насочат во спротивна насока. Исто така зависи и тоа дали и Кина ќе продолжи да се развива со претходната динамика и дали Индија, Индонезија и Бразил ќе го повторат кинеското чудо. Ние се разбира тоа не го знаеме. Но, се е возможно. Во моментов се наоѓаме на почетокот на некаква нова ера.
Каква ера?
Јас не сум пророк. Се занимавам со тоа што ги илустрирам сценаријата и одговарам на прашањата како во одредена ситуација треба да реагира Америка.
И како треба да реагира Америка?
-Ги одобрувам принципите на политиката на Барак Обама. Ако тој успее да ја турне Америка во друга насока и во внатрешната и во надворешната политика, тогаш ќе има потенцијал и понатаму САД да ја игра клучната улога во светот. Но, доколку не успее, промените ќе дојдат со побрзо темпо и можат да бидат доста драматични.
Ние се интересираме за Балканот. Тука е и круцијалното прашање за Русија. Неодамна во едно интервју „Rzeczpospolita“ во оптимистички дух говоревте за промените кои треба да се случат. Чарлс Каплан отворено повика за тоа Русија да ја прифати поканата да влезе во Нато. Дали е тоа возможно?
-Што се однесува до Русија, јас сум оптимист, затоа што сум песимист во однос на самата Русија.
Што значи тоа?
-Песимист сум во однос на тоа дека Русија ќе може да ги достигне своите претходни империјалистички цели. Русија во моментов нема таков потенцијал. Ова станува очигледно кога ќе се погледнат економските, демографските, и научните податоци. Русија нема избор. Таа ќе мора да застане на страната на Запад. А и во интерес на Западот е таа да тргне по оваа приказна.
И да влезе во НАТО?
– Ова го покренува прашањето на она што е поважно, присуството на Русија во НАТО, односно фактички, уништувањето на Алијансата, или постепено зајакнување на односите на Русија со НАТО, со што би се расипале односите.
Што имате на ум кога зборувате за уништување на Алијансата?
– НАТО е сојуз со широка воена соработка. Сите земји-членки имаат заеднички пристап до воените планови за секоја од нив. Дали Русија би се согласила за тоа да американски офицери седат во Москва и да ги гледаат нејзините планови? Дали и Америка би се согласила за присуство на Русите во Брисел или Вашингтон? Тоа се глупави идеи.
Како би одело со Германија?
– Германците се исфрлени од играта, и убеден дека тие се виновни за нивната мака. Русија се уште го немаат односот и ставот кон сталинизмот. Но, ова се менува. За помладата генерација во Русија се развива идејата дека Русија треба да направи избор и дека овој избор треба да биде во корист на Западот. Ова е историски процес. Но за неговите резултати треба да се почека.
И кој од нас ќе ги дочекаат?
– Многу. Мислам дека во период од 20-25 години, овој процес ќе го промени сфаќањето на суштината на промени во Русија.
Во најновиот број на “Foreign Affairs” (CFR) кој пред неколку години е перцепиран како книга на бајките, Ричард Росенкранс го опишува проектот на европско-американскиот економски сојуз како модел на Европската унија. Дали истиот е реален?
– Во овој момент, не. Но, каква ќе биде иднината на Западот, ако тоа не се случи?
Каква?
– Нашата супериорност, која што слабее, би можела да биде поддржана само со поголема динамична соработка меѓу Европа и Америка. Од истата ќе имаат корист и двете.
Може ли тогаш да се појави Еуроамерика?
– Зборуваме за друштва кои имаат многу заеднички работи: демократија, религија-христијанството. Нивната блискост може да се продлабочи само со свесни политички акти.
Ова е спорно прашање. Некои веруваат дека кризата во ЕУ ќе дојде до нејзин распад, другите го мислат спротивното.
– Следните 5-10 години ќе биде, најверојатно период на дезинтеграција. Но, ние сме свесни дека Европа ќе се обиде да го смени тој вектор. Тоа бара напор и лидерство. Во Америка постои такво водство. Претседателските можности се ограничени, но тој може да ги протурка своите идеи. Во Европа ситуацијата е посложена, не постои политичко лидерство на истакнати политичари. Но, кога Европејците ќе сфатат дека и тие се движат во насока на растурање, а тие ќе почнат да се обединуваат.
Гледате ли опасност дека Европа ќе се распадне, дека еврото ќе се пропадне и ќе се врати периодот на Европа која ќе биде поделена на голем број на големи и мали држави?
– Мислам дека тоа нема да се случи. Но добро е тоа што сега зборуваме за ризикот, инаку такво нешто може да се случи. И ќе биде многу опасно. Посебно ако Америка е ослабена, бидејќи следниот историски период или во наредните 20-40 години, не гледам земја која би можела да го стабилизира светот, онака како што тоа го направи Америка. Кризата на Америка ќе стане глобална криза.
И како би изгледала таквата криза?
– Целосен хаос, конфликти, економската криза, секаков вид на игри, на политичко или пак на верско ниво. Во различни региони на светот, сето тоа ќе биде поинакво изразена.
Некои велат дека хаосот се интензивираше. Кон Палестина, исплови “Флотата на слободата”, постојат човечки жртви, израелската влада најостро ја осудува оваа акција. Турската влада, исто така остро го осуди одговорот на Израел. Турција е првата членка на НАТО која влезе во таква остра и отворена конфронтација со Израел. Се руши ли архитектурата на НАТО?
– Тоа е симптомот на Западот во однос на конфликтот на Блискиот Исток, кој што трае многу подолго од една деценија. Исто така, зголемувањето на противречности помеѓу западниот свет и Израел, се разбира, е опасно и за самиот Израел. Затоа, Израел треба да биде повнимателен.
Како што вие велите, клучот за Блискиот Исток е во рацете на Обама, тогаш важно е да се прашањето кое е неговото поле за маневрирање. Некаде пишувавте за “Foreign Affers” за јачината на израелското лоби во Америка.
– Не се работи само за моќта на лобистите тука и нејзината специфичност. Еврејската популација во Америка е најлиберална и најдемократска. На последните избори, околу 70 проценти од нив гласале за Обама. Додека политички и финансиски влијателната еврејска елита е се повеќе конзервативна, а всушност се идентификуваат повеќе со израелските десничари, отколку со левичарите. Тоа е суштината. Еврејското лоби има големо политичко влијание во Конгресот на САД поради политичкиот живот кој во голема мера се потпира на приватни донации. Помали групи, како што се, на пример, Ерменците, благодарение на тоа се здобиваат со поголемо политичко влијание.
Обама е од Чикаго – место со најголема концентрација на Полјаците.
– Политичкото влијание имаат не гласовите, туку парите во изборната кампања. Политиката е скапа работа. Но, без оглед на тоа, ако претседателот одлучи да се движи во некоја насока, тогаш самата негова активност ќе има огромно влијание во Конгресот.
Каков вид на игра сега може да игра Обама во врска со кризата околу блокадата на Газа?
– Прашањето на Газа нема да биде решено ако проблемот го реши палестинска држава. Едноставно потребно е надворешното мешање на Америка. Ова значи дека треба да се понуди формула низ процесот на преговори. Палестинците треба да се откажат од правото на враќање, исто како што Германците не беа во можност да се вратат во Гдањск и Вроцлав.
Постои демографскиот аспект: За четврт век во Израел може да има повеќе Арапи од Евреи.
– Ова може да се случи за една деценија. Меѓутоа, во секој случај, Палестинците не може да сметаат на правото да се вратат во Израел, поради тоа што нема да им биде овозможено. Другата точка за Израел е комплексна: тие треба да сфатат дека стабилен мир и хармонија нема да биде можен, доколку не постои главен град на палестинска држава во Источен Ерусалим
Што Обама може да направи во таа насока?
– Тој може да го стави ова прашање на дневен ред во Советот за безбедност и да ги објави условите за кои зборував. Овие услови се дискутираат во Америка. Европската унија и најмалку 95 проценти од светот, веднаш ќе ги поддржи. На тој начин ќе почне процесот на помирување. На двете страни ќе се создаде морален притисок за да се прифатат овие услови.
Зошто Обама се уште не го прави тоа?
– Затоа што тој се занимава со сериозната внатрешна криза во Америка. Тоа не е само протекување на нафта во Мексиканскиот Залив. Целиот американскиот финансиски систем бара реформа, буџетот системот и образованието.
Ќе биде ли доволно ако даде само некоја важна изјава.
– Треба многу повеќе од тоа: мобилизација и меѓународна координација.
Кои, се во оваа нова ситуација, интересите на Полска?
– Исто како и пред тоа. Варшава е заинтересирана за Европа да се интегрира и Полска да се вклучи во неа . Ова првенствено бара добри односи со Германија, бидејќи тоа е вратата на Полска во Европа. Тоа е географски факт кој не може да се игнорира. За среќа, Полска не ја игнорира. Второ, принципиелно е важно да се задржат сојузничките односи со Америка. Покрај тоа, важно е да се создаде нешто како централноевропско лоби во ЕУ. Земјите од Централна Европа, во Европската унија имаат исто толку гласови колку што има Германија. Организацијата на една ваква коалиција под премолченото покровителство на Полска, без да се става во улогата на шеф, во соработка со Романија, балтичките земји, Унгарија и Чешка, во рамките на Европа, би можело да се создаде една влијателна група. Но, таа се уште ја нема, иако ваквите тенденции постојат.
